آثار الشیعة الامامیة
آثارُالشّیعَةِ الاِمامِیة، مجموعه‌ای دائرة‌المعارف‌گونه به زبان عربی شامل 20 جزء، تألیف عبدالعزیز بن شیخ عبدالحسین بن عبدعلی بن شیخ محمدحسن نجفی (صاحب جواهر). مؤلف این مجموعه، از دانشمندان معاصر و پرورش‌یافتۀ حوزۀ علمیۀ نجف اشرف است. وی یادداشتهای مفصلی در شرح كتابهای بسیاری از مؤلفان شیعه گرد آورد، اما گوشه‌گیری و تنهایی این دانشمند، مانع از آن گردید كه یادداشتهایش به درستی تنظیم یابد. بخشی از جزء سوم این مجموعه، شامل تاریخ دولتهای شیعی از آل بویه تا قطب‌شاهیه به سال 1342ق / 1924م در 156 صفحه در چاپخانۀ مجلس، به هزینۀ شهید سیدحسن مدرس به چاپ رسید. سپس جزء چهارم آن، تاریخ وزیران، امیران، نقیبان و صدور شیعه، توسط علی جواهرالكلام عموزادۀ مؤلف ترجمه و به سال 1307ش در همان چاپخانه چاپ شد.
فهرستی از محتویات اجزای كتاب آثارالشیعة در مقدمۀ این مجموعه آمده است كه خلاصه‌ای از آن چنین است: جزء اول، اصل تشیع و فرقه‌های مختلف شیعه و فرقۀ امامی و عقاید و افكار این فرقه؛ جزء دوم، تاریخ سیاسی شیعۀ امامیه در مكه و مدینه و سوریه و عراق و ایران و مصر و هندوستان؛ جزء سوم، شرح حال سلاطین و حكام شیعه در ایران و عراق و سوریه و هندوستان، از میانه‌های سدۀ 3ق / 9م تا دوران كنونی؛ جزء چهارم، حالات وزیران و امیران و نقیبان و صدور و شیخ‌الاسلامهای كشورهای شیعه از آغاز تشكیلات سیاسی در اسلام تا اواخر دوران زندیه؛ جزء پنجم، تاریخ ایران جدید از انقراض زندیه تا عصر حاضر؛ جزء ششم، تاریخ معارف و آداب شیعه از آغاز اسلام تا عصر حاضر؛ جزء هفتم و هشتم، فهرست كتابهای خطی و چاپی شیعه؛ جزء نهم تا هفدهم، شرح احوال مشاهیر رجال معروف شیعه از سدۀ اول تا 14ق / 7 تا 20م؛ جزء هجدهم، شرح حال زنان نامدار شیعه، و مردمانی كه تشیع آنان مورد تردید است و كتابهایی كه مؤلفان آنها ناشناخته‌اند؛ جزء نوزدهم و بیستم، تاریخ آثار مدنی شیعه (شهرها، كتابخانه‌ها، مساجد و جز آنها).
مؤلف بعدها قسمت بزرگی از این مجموعه را به زبان فارسی درآورد، آن را نظم الفبایی بخشید و به نام دائرة‌المعارف الاسلامیة الامامیة، به چاپ رسانید. دیگر آثار مهم مؤلف از این قرار است:
فهرست كتب خطی كتابخانۀ عمومی معارف ]كتابخانۀ ملی كنونی[، تهران، 1312-1314ش؛ كتابخانه‌های ایران پیش از اسلام تا عصر حاضر، تهران، 1311ش؛ ترجمۀ مثنوی مولوی به شعر عربی؛ النهایة فی شرح الكفایة.
مآخذ
آقابزرگ، الذریعة، 1 / 8، 8 / 18- 19، 16 / 388، 24 / 229، 402؛ صاحب جواهر، عبدالعزیز، آثار الشیعة الامامیة، ترجمۀ علی جواهر الكلام، تهران، مجلس، 1307ش، 4 / 1-6؛ مشار، خانبابا، فهرست چاپی فارسی، ص 38؛ همو، مؤلفین كتب چاپی، 3 / 865-866.